تاکتیکهای جنگ نرم در عرصه وسایل ارتباط جمعی

تاکتیکهای جنگ نرم در عرصه وسایل ارتباط جمعی

احمدرضا زارعی

کارشناس ارشد مدیریت رسانه

a_zarei422@yahoo.com

             چکیده

انقلاب فناوری های ارتباطی-اطلاعاتی به ویژه پیدایش رسانه های الکترونیکی جدید

تمام شئون زندگی انسانها را تحت تاثیر خود قرار داده است.وسایل ارتباط جمعی از

طریق انتقال اطلاعات و مبادله افکار نقش عمده ای را در شکل گیری افکار عمومی

بازی می کنند.در این میان دولتها سعی می کنند با کنترل رسانه ها و به کارگیری

فنونی که به آن جنگ روانی گفته می شود عقاید خاصی را به مخاطبین خود القا کنند.

تعدادی از این فنون و تاکتیکها در کتاب جنگ روانی نوشته صلاح نصر آمده است.

در این مقاله تلاش شده برخی تاکتیکهای جنگ نرم  را که توسط رسانه ها  به کار گرفته

می شود بیان گردد.

مقدمه

امروزه صحنه نبرد بین دولتها و نظامهای حاکم با یکدیگر محدود به میادین نزاع و درگیری نیست و رسانه ها جغرافیای جنگ را گسترش داده اند.شاید این سخن را شنیده باشید که امروزه ما در دموکراسی زندگی نمی کنیم بلکه در مدیا اکراسی یا رسانه سالاری هستیم.به کارگیری حربه جنگ روانی به عنوان شگفت انگیزترین پدیده اجتماعی در کنار استفاده از نیروهای مسلح و به کارگیری آن در زمان صلح برای تقویت توانایی اجتماعی روشی است که ریشه در تاریخ بشریت دارد.مهمترین منبع یرای طراحی ، راه اندازی و تداوم جنگ روانی  "اطلاعات"است.

یکی از مهمترین کانالهای ارتباطی در جنگ روانی شبکه های ماهواره ای و تلویزیونی می باشند.در این شبکه ها با استفاده از قدرت ارتباطی دیداری – شنیداری میتوان به تلفیق تحلیلها و اخبار سیاسی و اجتماعی همراه با ایجاد صحنه های ساختگی پرداخت.

جنگ روانی را میتوان اینگونه تعریف کرد: استفاده برنامه ریزی شده از تبلیغات به وسیله عوامل آشکاری همچون رادیو ، تلویزیون و عوامل پنهانی مانند شایعه به منظور تحریف عقاید ، تضعیف روحیه و بی اعتبار کردن انگیزه ها و کاستن از اقتدار ...مطبوعات حکومت مخالف می باشد.(1)

این نوشتار سعی می کند با تعریفی از جنگ روانی و تاریخچه آن به تاکتیکهای به کار برده شده از سوی برنامه های خبری تلویزیونها و شبکه های ماهواره ای بپردازد.در این نوشتار با توجه به اینکه حوزه جنگ روانی در حوزه رسانه ها را بررسی می کند واژه جنگ نرم به کار برده می شود.

مبانی نظری

با گسترش تدریجی وسایل ارتباط جمعی در خصوص تاثیر وسایل ارتباط جمعی ، نظریه های مختلفی پدید آمد.گروهی وسایل ارتباطی را چنان قدرتمند تصور می کردند که می توانند هرگونه تغییر در رفتارها را موجب شود.شاید بتوان نظریه گلوله جادویی یا تزریقی را از اولین نظریاتی دانست که در زمینه تاثیرپیامهای وسایل ارتباط  جمعی ارائه شده بود.این نظریه که با وجود تبلیغات قدرتمند جنگ از طریق رادیوها در جنگ جهانی دوم ارائه شده بود بیان میکند که پیامها مانند گلوله بر مخاطب اثر می گذارند و در واقع مخاطب را کاملا بی دفاع می پنداشت.گروه دیگر عقیده داشتند که وسایل ارتباطی فاقد هرگونه قدرت هستند.و بالاخره گروه سوم کسانی بودند که نه وسایل ارتباطی را آن چنان قدرتمند می پنداشتند که می تواند افراد را دگرگون کند و نه آنچنان بی قدرت که نتواند هیچ تاثیری از خود بر جا گذارد.

نظریه سلطه رسانه ها

دیدگاهیست که نفوذ گسترده ای به رسانه های جمعی نسبت می دهد .مفهوم سلطه رسانه ها حکایت از آن دارد که افکار طبقه حاکم در جامعه به صورت افکار حاکم در می آید، رسانه های جمعی تحت کنترل طبقه مسلط در جامعه در می آیند و پشتیبان اعمال نظارت آن طبقه بر باقی جامعه می شوند

(Sallach,1974)

استدلال نظریه سلطه رسانه ها این است که اخبار و سایر محتوای رسانه ها در آمریکا مطابق با نیاز ایدئولوژی سرمایه داری یا شرکتی داده شده است.(2)

)Psychological warfarتعریف جنگ روانی(

قدرت نرم واژه جدیدی است که امروزه به جای آن به کار می رود.

نخستین کسی که اصطلاح جنگ روانی را به کار برد مورخ و تحلیلگر نظامی بریتانیایی به نام "فولر" بود که در سال 1920 چنین اصطلاحی را وارد فرهنگ لغات کرد.

اولین تعریف جنگ روانی در سال 1941 در ضمیمه فرهنگ انگلیسی وبستر عنوان شد.اصطلاح جنگ روانی در روزهای اول جنگ جهانی دوم شناخته شد.(3)

يكي از تعاريف اوليه عمليات رواني، در دهه 1950، از سوي وزارت دفاع امريكا ارائه شد. آنها «استفاده اصولي از تبليغات و فعاليتهاي ارتباطي توسط يك دولت يا مجموعه‌اي از دولتها، به منظور تأثيرگذاري بر نظرات، احساسات، موضع‌گيريها و رفتار گروههاي دوست، دشمن و يا بي‌طرف، در راستاي تحقق سياستهاي دولت يا دولتهاي مزبور و اهداف آنها» را عمليات رواني ناميدند.(4)

شاید بهترین تعریف ها برای جنگ روانی  و نظامی ، تعریفی باشد که "پل لاینبرگر" یکی از نویسندگان پیشرو در این مبحث ، به رشته تحریر در آورده است.او در کتاب مشهور خود به نام "جنگ روانی" که در سال 1954 به چاپ رسید جنگ روانی را در معنای محدود آن تعریف می کند: "جنگ روانی" استفاده از تبلیغات بر ضد دشمن ، همراه با اقدامات عملی است که دارای ماهیت نظامی ، اقتصادی یا سیاسی می باشد.(صلاح نصر،85:90)

از ديگر ويژگيهاي عمليات رواني جديد غربالگري، تحريف و دستكاري اطلاعات از سوي رسانه‌هاست. والتز‌ معتقد است كه در دنياي امروزي، اثربخشي عمليات رواني رسانه‌ها بيش از هر چيز منوط به غربالگري اطلاعات سرسام‌آوري است كه منابع خبري درباره گروهها و اقوام و ملل آماج جمع‌آوري مي‌كنند. به طور مثال غربالگري، تحريف و دستكاري اطلاعات از جمله ترفندهاي رواني مرسومي است كه در عمليات رسانه‌هاي امريكا عليه ماركوس در فيليپين و نيز در عمليات آن كشور در هائيتي، پاناما، حمله هوايي به ليبي، عمليات توفان صحرا و حمله اخير به عراق از آن بهره فراوان بردند. به تعبير پترسون رسانه‌ها با دستكاري و تحريف، اطلاعات سفيد را سياه، زشت را زيبا، اشغالگري را آزاديبخشي، آزاديخواهي را تروريسم و … مي‌نامند و شگفت آنكه افكار عمومي نيز ناهشيارانه مفتون اين عمليات فريب‌آميز رواني مي‌شوند.(5)

با توجه به معادلهای بسیار زیادی که برای جنگ روانی به کار گرفته می شود در این مقاله از واژه جنگ نرم استفاده خواهد شد که در فضای رسانه ای کاربرد بیشتری دارد.

تاریخچه جنگ نرم در عرصه رسانه ها

پس از انقلاب صنعتي و رشد روزافزون فناوري، حوزه عملكرد و مفهوم ارتباطات نيز متنوع گرديد، چنانكه در پايان قرن بيستم انقلاب سوم فناوري در حوزه ارتباطات و كيفيت اطلاعات گسترده قابل دسترس، آن هم به شيوه‌اي انقلابي و بي‌سابقه، زمينه‌ساز ظهور رسانه‌هاي الكترونيكي در سطح جهاني شد.(6)

در تاريخ عمليات رواني، نوشتار به عنوان وسيله‌اي اثرگذار و به عنوان يكي از مهم‌ترين فناوريهاي ارتباطي گذشته مورد استفاده قرار مي‌گرفت. در قرن شانزدهم ميلادي و ظهور صنعت چپ، استفاده از اطلاعات در امر عمليات رواني كاملاً متحول گرديد؛ در نتيجه نقش نوشتار كه اينك عموميت يافته بود، پررنگ‌تر شد. در اين برهه، به خصوص در دوره‌هاي اخير استفاده از كتاب و نشريات در ميدان جنگ، جهت تضعيف روحيه طرف مقابل بسيار رواج يافت.(7)

نبرد رادیویی در هر نوع خود – آشکار و سری- ، اعلامیه های تسلیم ، نشریه های مطبوعاتی ، ریختن جزوه ها از هواپیما و استفاده از بلندگوها ، همگی در گذشته به عنوان سلاحهای  موثر جنگ روانی مورد استفاده قرار می گرفتند.(صلاح نصر،85:251)

جنگ خليج‌فارس پيروزي تصوير بر واقعيت و منطق را به نمايش گذاشت. در آن جنگ، فناوريهاي نوين ارتباطي اين امكان را فراهم نمود كه واژه‌ها و تصاوير، در زمان مناسب براي صدها ميليون نفر در سراسر جهان مخابره شود.تصوير آنچنان بيننده را محصور خود مي‌كند كه گويي ما خود شاهد آن بوده‌ايم، بلكه انگاره‌هايي كه بدين منظور برنامه‌ريزي شده بودند تا حس پيروزي را به مخاطب القاء كند و به نتيجه‌اي نائل شود كه واقعيت و منطق نمي‌توانست به آن دست يابد.(8)

در جنگ امريكا عليه افغانستان و سپس جنگ سوم خليج‌فارس و اشغال عراق توسط امريكا، وسايل ارتباط جمعي نقش مهم و تأثيرگذاري بر افكار عمومي مردم جهان داشتند. اهميت اين موضوع را مي‌توان در نحوه گزارش اخبار و اطلاعات مربوط به فجايع انساني دريافت، چرا كه در طول حملات نيروهاي متحد و مخالفتهاي مردمي اكثر نقاط دنيا با جنگ، نيروهاي متحد با سانسور اخبار و اطلاعات مربوط به جنگ، به خوبي نشان دادند كه در شرايط جنگي نيز مي‌خواهند تمامي دستگاههاي خبري و رسانه‌ها در خدمت منافع آنان قرار گيرد. طي جنگ اخير، فناوريهاي ارتباطي - اطلاعاتي جديد، نقش بسزايي را در عمليات رواني ايفا نمودند. در اين جنگ، استفاده از تلويزيون ماهواره‌اي و اينترنت (ارسال ايميلهاي تهديدآميز) در كنار راديو و ساير رسانه‌هاي سنتي، مورد توجه امريكاييها قرار گرفت.(9)

با توجه به تعاریف فوق  یکی از مهمترین ابزارهایی که در این جنگ به کار گرفته  می شود  رسانه است.امروزه رسانه های جمعی شامل رادیو ، تلویزیون ، اینترنت ، ماهواره و مطبوعات هستند که کارکرد عملیاتی دارند و صحنه گردان جنگ نرم هستند.با توجه به اهمیت رسانه ، مدیریت بر رسانه امری لازم و حیاتیست و بی شک در دنیا با علم بر این نکته از آگاهترین ، هوشمند ترین و خلاقترین افراد در امر رسانه استفاده می کنند.

به بیانی ساده جنگ روانی ،یعنی بازی کردن با کلمات ، افکار مردم و واکنشهای آنان به طوری که در آنها واکنشهایی را بوجود آورد که با هدف مورد نظر هماهنگ باشند.به این سبب جنگ روانی موفق یا تبلیغات درست برای اینکه موثر واقع گردد باید بر موارد زیر متکی باشد:

1.تعریف روشن هدفها یا وحدت نظر مشخص در مورد واکنشهایی که قرار است بوجود آیند.

2.درک عالمانه ، همراه با همدردی از توده شنوندگان از نظر وضعیت اجتماعی آنها و حالت ذهنی و آمال و ترسهای آنها و آنچه مورد علاقه یا مایه نفرت آنها می شود.

3.استفاده ماهرانه از زبان و افکاری که می توان از طریق آنها توجه شنونده را جلب کرد و اطمینان وی را بدست آورد.(صلاح نصر،85:255)

انواع جنگ نرم :

جنگ نرم استراتژیک : توده بزرگی از مردم را دربرمی گیرد .این حالت محدود به زمان و مکان مشخصی نیست و هدف آن تاثیر بر عقاید و دیدگاهها و رفتار مردم در خارج و جهت کمک به هدفهای اصلی دولت اجرا کننده می باشد.این جنگ درازمدت است و با اهداف کلان ملی گره خورده است.

جنگ نرم تاکتیکی: کوتاه مدت بوده و کاربران آن تخصصی تر از روزنامه نگاران هستند.این عملیات بصورت گروهی بوده و هدف آن تضعیف کردن مقاومت نیروهای مخالف می باشد.

هدف از جنگ نرم از سوی رسانه ها:

هدف از جنگ نرم  در رسانه های خبری را میتوان شکل دادن عقاید و اعمال جوامع دانست. جنگ روانی می خواهد در اذهان مخاطبان خود نوعی اندیشه کلیشه ای ایجاد کند و باور یک فرد را نسبت به  یک نظام و یا گروه ارزشی تقویت یا تخریب نماید.در این مسیر ، اطلاعات و اشراف اطلاعاتی بسیار کارساز است.واقعیت این است که هدف جنگ روانی ، بدن انسان نیست که روح و فکر اوست.درواقع در جنگ روانی هدف تصرف 15 سانتی متر بین دو گوش انسان است.

جنگ روانی علیه کشورهای دیگر با اهداف مختلف انجام می گیرد که عبارتند از : ایجاد تفرقه و هرج و مرج ، جستجوی نقاط حساس و تحریک پذیر ، ساختن آنها و استفاده از تضادهای داخل جوامع و تلاش در جهت افزایش تضادهای داخلی جوامع و تلاش در جهت افزایش تضادهای نژادی و ایجاد جو بدبینی و عدم اعتماد به  دولتها و دامن زدن به هر مساله ای که منجر به بر هم خوردن وحدت ملی می شود.

جنگ نرم در سطوح راهبردی ، عملیاتی و تاکتیکی انجام می گردد.جنگ نرم راهبردی به دلیل گستردگی دامنه زمانی و مکانی باید بر بستر رسانه ای سوار شود که مخاطبان گسترده ای دارد و توان تعمیق اثربخشی پیام به منظور افزایش مدت تاثیر پذیری مخاطب را داشته باشد.در نتیجه تلویزیون می تواند رسانه ای موثر برای سطوح راهبردی جنگ روانی باشد.(10)

از ديگر ويژگيهاي عمليات رواني جديد غربالگري، تحريف و دستكاري اطلاعات از سوي رسانه‌هاست. والتز‌ معتقد است كه در دنياي امروزي، اثربخشي عمليات رواني رسانه‌ها بيش از هر چيز منوط به غربالگري اطلاعات سرسام‌آوري است كه منابع خبري درباره گروهها و اقوام و ملل آماج جمع‌آوري مي‌كنند. به طور مثال غربالگري، تحريف و دستكاري اطلاعات از جمله ترفندهاي رواني مرسومي است كه در عمليات رسانه‌هاي امريكا عليه ماركوس در فيليپين و نيز در عمليات آن كشور در هائيتي، پاناما، حمله هوايي به ليبي، عمليات توفان صحرا و حمله اخير به عراق از آن بهره فراوان بردند. به تعبير پترسون رسانه‌ها با دستكاري و تحريف، اطلاعات سفيد را سياه، زشت را زيبا، اشغالگري را آزاديبخشي، آزاديخواهي را تروريسم و … مي‌نامند و شگفت آنكه افكار عمومي نيز ناهشيارانه مفتون اين عمليات فريب‌آميز رواني مي‌شوند.(11)

درواقع جنگ نرم برای تحقق دو نوع عکس العمل روانی متفاوت در افراد انجام می شوند:

1.حمله به نقاط ضعف دشمن :توجه همگان را به نارسایی های موجود معطوف می کند و موجب ایجاد نارضایتی ها و ناسازگاری ها در افراد می شود.

2.برجسته کردن نکات قوت خود:با پوشش خبری پیشرفتها و موفقیتهای خودی برای دادن روحیه به افراد جامعه

تلویزیون ، موثرترین ایزار جنگ نرم

طی دهه های 1960 و 1970 با فراگیر شدن تلویزیون استفاده از این وسیله در عملیات روانی نیز شیوع پیدا کرد. امريكاييها در اين زمان با پوشش خبري جنگ از طريق تصاوير تلويزيوني، نتيجه معكوس گرفتند، افكار عمومي با ديدن صحنه‌هاي نبرد عليه جنگ موضع گرفته و حمايت خود را از دولت كاهش دادند؛ در نتيجه امريكا در جنگ شكست خورد.در جريان جنگ سرد نيز عمليات رواني بين دو اردوگاه، از طريق رسانه‌هاي الكترونيكي (راديو و تلويزيون) جريان داشت.رادیو اروپاي آزاد نقش مؤثري در تحريك افكار عمومي كشورهاي اروپاي شرقي و فروپاشي نظامهاي كمونيستي اين كشورها ايفا نمود.(12)

رسانه ای مانند تلویزیون بد لیل قابلیت دیداری و شنیداری ،استفاده از موسیقی متن و افکتهای تصویری بهترین انتخاب برای جنگ  روانی با تاثیر گذاری حداکثری می باشد.تلویزیون بدلیل قابلیت دیداری و شنیداری و جذابیتهای بصری بیشترین مخاطب را در بین عموم  داراست.اکثریت افراد جامعه اطلاعات خود را از تلویزیون دریافت می کنند و بخشهای خبری تلویزیون میتوانند این جمعیت کثیر را بعنوان جمعیت هدف در نظر بگیرند.البته  نخبگان جامعه هرگز اخبار و اطلاعات خود را از یک منبع خبری دریافت نمی کنند و به رسانه های مختلف خصوصا فضای مجازی سر میزنند.

قدرت رسانه تلویزیون در جنگ روانی نسبت به سایر رسانه ها می تواند دلایل زیادی داشته باشد که از آنجمله میتوان موارد زیر را نام برد:

ضریب فراوانی برخورداری اغلب جوامع از تلویزیون در مقایسه با سایررسانه ها

جذابیتهای بصری و سرگرمی باعث گرایش زیادی به آن می شود

امکان کنترل ترتیب ارائه برنامه ها توسط مدیران تلویزیونی و زمان پخش آنها

افکتهای صوتی متناسب با نوع ارائه برنامه مثل ویژگی های صوتی در لحن گویندگان خبر

همراه بودن تصاویر خبری همراه ارائه خبر میزان تاثیر گذاری آن را بیشتر می کند

تلویزیون توان تاثیر گذاری زیادی در عملیات روانی دارد، زیرا هنگام تماشای تلویزیون میزان بیشتری از حواس پنجگانه انسان متوجه موضوع ،و رفتار و ویژگیهایی که از بازیگران ، مجریان و سایر عناصری که از صفحه تلویزیون نشان داده می شود بر درک مخاطب تاثیر میگذارد.این مسئله عامل برتری بخش تلویزیون بر دیگر رسانه هاست و بسیاری از افراد ، رویدادهای منعکس شده در تلویزیون را تمام یا بخش عمده ای از واقعیت به شمار می آوردند.تلویزیون این توانایی را دارد که پیام عملیات روانی را غیر مستقیم و به مرور زمان به گونه ای به مخاطبان القاء کند که تفکر و اندیشه آنها را کاملا تحت کنترل درآورد.(13)

برخی شبکه های تلویزیونی که گرایش غیر سیاسی دارند و کمتر به صورت علنی به مسائل سیاسی می پردازند در واقع مکمل رسانه های سیاسی تر هستند و غیر مستقیم و بدون پرداختن به مصداق اصلی ، تفکر مخاطبان را در مورد موضوع به گونه ای شکل میدهند که هنگام مطرح شدن مصادیق ، اغلب مخاطبان نتیجه گیری مورد نظر رسانه را انجام می دهند.(14)

مهمترین تاکتیکهای جنگ  نرم  در رسانه ها:

1.سانسور:به حذف عمدی مواردی از جریان عبور آگاهی به منظور شکل دادن عقاید و اعمال دیگران سانسور اطلاق می شود.

در رسانه های خبری امروزه شاید کمتر بتوان از این حربه استفاده نمود زیرا با وجود صدها خبرگزاری و کانال خبری و فضای مجازی اخبار و اطلاعات بسرعت پخش می شوند و عدم پخش یک خبر بیشتر به اعتبار رسانه در عنوان کردن خبرهای تازه لطمه می زند.سانسور در دنیای امروز فقط با همبستگی بالای رسانه های بزرگ بصورت بایکوت خبری امکان پذیر است.

2.تحریف : تغییر در متن پیام به شیوه های مختلف و دستکاری خبر از طریق تعدیل ، شاخ و برگ دادن و جذب در پیام

3.اهریمن سازی: دشمن جلوه دادن شخص یا اشخاصی برای مخاطب از طریق القاء پیامهای مختلف و پیاپی با طراحی از پیش تعیین شده .تلاش برای ایجاد تنفر و دشمنی جمعیت مخاطب نسبت به عقیده گروه و یا کشورهایی خاص با این هدف انجام می شود. یکی از زیانبارترین پیامدهای تبلیغات جنگی تسهیل نابودی افراد یک ملت به وسیله افراد ملت دیگر بدون عذاب وجدان است.به حداقل رساندن ماهیت انسانی قربانیان اعمال خود و یا به حداکثر رساندن استحقاق آنان در آنچه نصیبشان شده است خواهد داشت.یکی از موثر ترین فنون در تحریک به خصومت علیه دشمن استفاده از داستانهایی در مورد قساوت و بیرحمی طرف مقابل است.

گاهی تاکتیک اهریمن سازی با ترسیم چهره دردمند و سختی کشیده قربانیان برای برانگیختن  خشم و غضب مردم خودی و احساس همدردی با قربانیان صورت  می گیرد.در این روش نمایش صحنه هایی از گریه کودکان و شیون زنان و مجروحانی که زن و کودک باشند بسیار کارگر میافتد.

4.القاء بخشی از حقایق : حذف بخش یا بخشهایی از یک پیام به منظور تحت تاثیر قرار دادن مخاطب از طریق کم رنگ کردن بخشی از پیام و پر رنگ جلوه دادن بخشی دیگر

5.محک زدن : انتشار پیامی خاص به منظور ارزیابی اوضاع جامعه و یا ملاحظه بازخورد نظر گروههای خاص و عکس العمل آنان.گاهی به آن تاکتیک بازگشتی هم می گویند که همان ساختن دروغ برای تست حریف می باشد.

6.گسترش ادعا به جای اظهار واقعیت :شیوه ای که در آن پیامی مهم در سطح جامعه گسترش می یابد تا در پی آن گروه یا شخص خاصی مجبور به ارائه پاسخ شود

7.شایعه : در جائیکه خبر نباشد و یا منبع خبر موثق نباشد رسانه با تولید شایعه به هدف القای پیام دست می یابد .این هدف می تواند شامل ایجاد یک تنش و یا تسکین تنشی در جامعه باشد.ایجاد شایعه معمولا در اخبار غیر رسمی و حتی در قسمتهایی بصورت طنز بیان می گردد.اغلب با این عنوان بیان می شوند که " شنیده شده است که ..." .

8.استفاده از عواطف مخاطبین : در این روش رسانه با بکارگیری الفاظی در متن پیام سعی می کند بار عاطفی پیام را افزایش داده و ضمن برانگیختن احساسات او پیام خود را القاء نماید.

9.استفاده از دوخبر واقعی برای طرح یک خبر ساختگی : در این شیوه رسانه سعی می کند دو خبر مرتبط به هم را که کاملا سندیت دارد به گونه ای در کنار هم قرار دهد تا پذیرش خبر سوم مرتبط با آن که می تواند دروغ باشد به راحتی برای مخاطب میسر گردد.

10.پیچیده کردن خبر برای کشف نشدن حقیقت: در این شیوه رسانه با ارسال انبوهی از پیامهای مختلف ذهن مخاطب را از پیگیری پیام اصلی دور میکند.میتوان به آن تاکتیک زمانبندی نیز گفت که هدف آن در واقع زمین گیر کردن پیام می باشد.

11.دروغ بزرگ : عقیده ای که معتقد است دروغ هرچقدر بزرگتر باشد باور آن برای توده های مردم راحت تر است.این در واقع جمله ای از گوبلز بود که مسئولیت تبلیغات را در جنگ جهانی دوم برای هیتلر بعهده داشت.

12.ارائه قطره چکانی اطلاعات : در این شیوه به منظور اعتماد سازی و نیز عادت دادن مخاطب به پیگیری اخبار ، اطلاعات تدریجی در اختیار مخاطب قرار می گیرد

13.بهره برداری از چهره ها ی شناخته شده:یاری جستن از نفوذ شخصیتها ، رهبران مذهبی،قهرمانان و چهره های برجسته سیاسی ،اجتماعی،فرهنگی ،نظامی و...

14.کلی گویی:کلی گویی عبارتست از مرتبط ساختن عقیده یا سیاستی خاص با مفهومی ویژه تا مخاطب بدون بررسی شواهد و دلایل عقیده و یا سیاست مورد نظر را بپذیرد. لعاب زنی به جزئیات یک خبر و به کار بردن اصطلاحاتی کلی که مفهوم مشخصی ندارند.مثال این جریان به کار بردن عبارت محور شرارت برای کشورهای مخالف آمریکا از سوی جرج بوش پس از حوادث یازدهم سپتامبر بود.

15.تظاهر به بی طرفی : بسیاری از رسانه های خبری برای القای بی طرفی خود به مخاطبان و در نتیجه جلب اعتماد آنان از تاکتیک تظاهر به بی طرفی استفاده می کنند.در این تاکتیک سخنان و دیدگاههای مخالفان به اشکال مختلف نظیر گزارش ، مصاحبه و خبر منعکس می شود.در این اصل ضمن اظهار بی طرفی می توانند پیامهای خود را به آسانی به مخاطب القا کنند.

16.اغراق و مبالغه : رسانه ها سعی می کنند نقاط ضعف و کمبودهای طرف مقابل را بیش از اندازه بزرگ جلوه دهند و بر آن تاکید کنند.به طور مثال وقوع سیل در کشور طرف مقابل که به خاطر وسعت زیاد با رسیدگی کمتر به برخی نقاط مواجه شده است فرصت مناسبی است برای نشان دادن نقاط ضعف و ایجاد نارضایتی بین مردم طرف مقابل.در این مواقع با تهیه گزارشهایی توسط خبرنگار اعزامی خود نارضایتی مردم را منعکس می کنند و مخاطبین را به این نتیجه می رسانند که دولت مقابل کفایت و دلسوزی لازم را جهت رفع مشکلات مردم خود دارا نمی باشد.

17.القای صداقت : رسانه ها سعی می کنند با ارائه چهره ای خوب و مردمی خود را بعنوان رسانه گویای حقیقت معرفی نمایند.یکی از فرصتهایی که برای این کار پیش می آید در بحرانهای سیاسی و اجتماعی کشور مقابل است که با عدم توجه طرف مقابل به خواسته های مردم خودو عدم انعکاس سخنان آنان از رسانه های کشور همراه باشد.در این مواقع رسانه فرصت را مغتنم شمرده پا به میدان گذاشته و با دادن تریبون به افراد ناراضی جامعه در طرف مقابل چهره مثبتی از خود به آنان ارائه میدهد در حالیکه هدفی جز تضعیف دولت مقابل و قرار دادن مردم آن در مقابل دولتشان ندارد.

18.ایجاد ترس و وحشت: یکی از تاکتیکها که اغلب در زمان جنگ از سوی رسانه های خبری به کار برده می شود نمایش اجساد کشته شدگان و اسرای دشمن می باشد .هرچقدر این صحنه ها دلخراش تر باشد تاثیر آن بر قوای دشمن بیشتر خواهد بود.در کنار آن ادعای کشته شدن این افراد در هنگام فرار از مواضع خود نیز باعث ایجاد وحشت و تردید بیشتر در قوای دشمن می گردد. یکی دیگر از ازاین تاکتیکهاپخش اسامی اسرای دشمن بعد از برنامه های خبری  است.این کارکرد در انقلابها علیه انقلابیون یک کشور نیز انجام می شود و با پخش تصاویر افراد در راهپیماییها موجبات دستگیری وی را فراهم نموده و یا باعث ایجاد رعب و وحشت در افراد می شوند.

19.اسطوره سازی: هنگام جنگ نظامهای متخاصم برای روحیه دادن به سربازان بیشتر از همه به یک قهرمان یا اسطوره نیاز دارند.نمونه بارز آن میتوان واسیلی زایتسف روسی  را نام برد که در خلال نبرد استالینگراد در جنگ جهانی دوم بعنوان تک تیرانداز تعداد زیادی از افسران نازی را کشت و تبلیغات زیادی توسط کمونیستها روی او انجام شد.رسانه ها قدرت زیادی در اسطوره سازی و قهرمان پروری دارند.

20.کسب اعتبار خبری: رسانه ها با تلفیقی از اخبار صحیح و مغرضانه سعی در گمراه کردن مخاطبین خود دارند.به طور مثال یک خبر مغرضانه در کنار 9 خبر صادقانه و معتبر خیلی کم مشخص می شود و مخاطب عام را از صحت کلیه اخبار مطمئن می سازد.

21.حمله به رسانه های مخالف: بهترین راه برای بی اثر کردن تبلیغات رسانه های مخالف زیر سوال بردن آنان به روشهای گوناگون و ایجاد شبهه در ذهن مخاطبین نسبت به آن رسانه ها می باشد.این کار با روشهای مختلفی انجام می گیرد مانند ایجاد شایعاتی درباره وابستگی مالی و یا سیاسی رسانه های مقابل ، ترور شخصیت عوامل اجرایی آنها ، مزاحمت برای خانواده آنان و در نهایت پیدا کردن گافهای خبری آنها و بزرگنمایی آن و القای عدم اعتبار این رسانه ها به مخاطبین.

22.کوچک نمایی و بزرگنمایی اخبار: وقتی خبری به نفع رسانه ای نباشد میتواند در اراته آن به کوچک نمایی متوسل گردد بطوریکه بدون توجه به ارزشهای خبری آن را در انتهای خبرهای خود و بصورت خیلی مختصر و گذرا بیان کند .با این کار به مخاطبین خود نشان میدهد که از این خبر غافل نبوده و در عین حال این خبر اهمیت چندانی ندارد.در عکس این حالت رسانه بر روی خبری که مربوط به نقطه ضعف طرف مقابل می باشد مانور گسترده ای را آغاز میکند و با عنوان آن در ابتدای خبرها به شرح و بسط آن می پردازد و در ادامه نیز درباره موضوع به گزارشهای خبری و صحبت با کارشناسان نیز روی می آورد.بزرگنمایی در تصاویر و فیلم خود تکنیکهای تخصصی تری را شامل می گردد که در این مقال نمی گنجد.

23.تکرار : تکرار مجموعه ای از صحبتها و عقاید و یا اخبار خاص در بخشهای مختلف خبری و یا در طول هفته ها و روزها  باعث  می گردد مخاطب در معرض همیشگی این اطلاعات باشد و در نهایت به باور پذیری آن کمک کند.تکرار اخباری از یک موضوع خاص میتواند باعث شود خبر در نزد افکار عمومی مهم تلقی گردد.

24.جریان سازی:این تاکتیک با دو روش درون رسانه ای و برون رسانه ای انجام می گیرد.در روش درون رسانه ای به تدریج توجه به جریان خاصی آغاز می شود و رفته رفته ادامه می یابد و ابعاد آن گسترش می یابد تا توجه همه جلب گردد و باعث شود به نتیجه دلخواه برسند.در تاکتیک برون رسانه ای که با هماهنگی پشت پرده تعدادی از رسانه ها صورت می گیرد در زمان خاصی همه آنها بصورت هماهنگ به موضوع خاصی می پردازند و وقتی مخاطب پیامی را از کانالهای مختلف در یک زمان دریافت میکند  ناخودگاه می پندارد که این موضوع باید بسیار مهم  باشد .

25.مقایسه : در این روش رسانه به طور غیر مستقیم مخاطبین را به مقایسه وضعیت خود با وضعیت طرف مقابل وا میدارد.بطور مثال خبری که نشاندهنده گسترش روز افزون تحکیم روابط خانوادگی است در کنار خبری از فروپاشی بنیادهای خانواده در طرف مقابل است ناخودآگاه ذهن مخاطب را درگیر مقایسه ایندو نموده و به این نتیجه میرساند که اوضاعش چندان هم بد نیست.

26.مصاحبه مردمی: این کار اغلب جهت نمایش موافقت افکار عمومی با خط مشی ارائه شده از سوی رسانه صورت می گیرد تا نشان داده شود اکثریت جامعه نیز همراه این خط مشی هستند.اگر از مصاحبه های ساختگی و القایی بگذریم ،گزینش مصاحبه های انجام شده برای پخش اهمیت بسزایی دارد.این مصاحبه های گزینش شده حتما طبقات مختلف جامعه را در برمی گیردتا ظاهر افراد نشاندهنده همه نوع وابستگی سیاسی باشد.بطور مثال مصاحبه در مقابل نمادهایی مثل درب دانشگاههای معروف در واقع بسط دادن نظر فرد مصاحبه شونده به اغلب دانشجویان است. وجود یک نظر مخالف هم در بین مصاحبه ها که با منطق ضعیفی هم همراه است میتواند کمک بیشتری به باور پذیری مخاطبین نماید.

27.جایگزین کردن: گاهی رسانه ها تنها راه را برای بی اهمیت جلوه دادن یک خبر مهم ،شاخ و برگ دادن به خبر دیگری میدانند.به اینصورت که با انتخاب خبری دیگر شروع به مانور بر روی آن می کنند تا در هیاهوی آن ،تاثیر گذاری خبر دیگر را تا حد امکان تقلیل دهند.

28.تحقیر دشمن : تحقیر دشمن به روشهای گوناگونی انجام می گیرد.شاید نمونه کار رسانه ای آن را بتوان پخش تصاویری از اسارت چندین سربازتنومند دشمن توسط یک سرباز نوجوان دانست.بزرگنمایی اشتباهات دشمن نیز کمک بزرگی به این ترفند میکند.

29.تفرقه :شاید قدیمی ترین و مشهورترین تاکتیک در جنگ نرم تفرقه افکنی باشد.همه ما ضرب المثل معروف انگلیسی را که می گوید تفرقه بیانداز حکومت کن را شنیده ایم.در این تاکتیک انعکاس هرگونه خبری که نشاندهنده بروز کشمکش و اختلافات درون گروهی میان گروههای رقیب  باشد از اولویت خبری برخوردار است و فرصت خوبی به رسانه میدهد تا با انعکاس و بزرگنمایی اختلاف موجبات تفرقه بین گروههای مخالف را فراهم آورد.

جمع بندی

شاید بهره گیری از به روزترین تکنولوژی های ارتباطی برای دریافت و پخش اخبار اولین اولویت شبکه های خبری در عصر حاضر باشد، اما جنبه دیگر پخش اخبار از شبکه های مختلف خبری متوجه نحوه انتشار اخبار و دستکاری در آن می باشد.شاید اغراق نباشد که بگوییم امروزه اتاق جنگ از ستادهای فرماندهی نظامی کشورها به اتاق خبر رسانه ها تغییر مکان داده است. مهمات این نبرد اطلاعات هستند وکلیه اخبار از منظر اصول جنگ روانی بررسی می گردند.اینجاست که دروازه بانان اتاقهای خبر و سردبیران اخبار نقش افسران را در این جنگ نرم بر عهده می گیرند.انتخاب رسانه مناسب از حساسترین و مهمترین مراحل هرگونه عملیات روانیست و تلویزیونها با ضریب فراوانی برخورداری افراد از آنها در مقایسه با سایر رسانه ها بهترین گزینه هستند.

منابع :

1. متفکر ، حسین ؛جنگ روانی ، قم ، دفتر عقل پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه ، 1386 ، ص 18

2.سورین ،ورنروجیمز تانکارد؛نظریه های ارتباطات ؛(تهران:انتشارات دانشگاه تهران ،1390)،ص 399

3. نصر، صلاح .(1385).جنگ روانی ، ترجمه : محمود حقیقت کاشانی ، تهران :سروش

4.همان منبع

5. محمدحسين الياسي؛ عمليات رواني رسانه‌اي براي كنترل اذهان؛ فصلنامه پژوهش و سنجش، سال دهم، شماره 34، (تابستان 1382)، صص 246 – 242

6.جواد سوري؛ جهاني‌شدن ارتباطات و اطلاعات؛ روزنامه همشهري، 19/1/1380، ص 6و9

7.جواد سوري؛ جهاني‌شدن ارتباطات و اطلاعات؛ روزنامه همشهري، 19/1/1380، ص 6و9

8.الوين تافلر؛ جابه‌جايي در قدرت؛ ترجمه شهيندخت خوارزمي، (تهران، نشر مترجم، 1372)،

ص 13

9.محمدباقر ساروخاني؛ جامعه‌شناسي ارتباطات؛ (تهران: انتشارات اطلاعات، 1371)، ص 19

10.لين گرمن و ديويد مك لين؛ رسانه‌ها، جنگ و روابط بين‌الملل؛ ترجمه، عاليه شكربيگي و رويا غندالي، فصلنامه پژوهش و سنجش، سال دهم، شماره 34، (تابستان1382، (ص 285

11.محمدحسين الياسي؛ عمليات رواني رسانه‌اي براي كنترل اذهان؛ فصلنامه پژوهش و سنجش، سال دهم، شماره 34، (تابستان 1382)، ص 239

12.لين گرمن و ديويد مك لين؛ رسانه‌ها، جنگ و روابط بين‌الملل؛ ترجمه، عاليه شكربيگي و رويا غندالي، فصلنامه پژوهش و سنجش، سال دهم، شماره 34، (تابستان1382)، ص 285

13. مقاله کارکرد رسانه های جمعی در عملیات روانی : تحلیل آینده   جعفر حسن پور  20 آذر 1389  psyop.ir

14. کریمی نیا ، پریسا (1383) : انتخاب رسانه در عملیات روانی ، فصلنامه عملیات روانی ، شماره 4 ، بهار 1383، تهران :معاونت فرهنگی ستاد مشترک سپاه پاسداران